Tentoonstellen: de basis

Tijdens gesprekken worden termen zomaar in lucht gegooid, afspraken zijn soms vaag en plannen wijzigen op de laatste moment.

Een tentoonstelling is een smeltkroes van verschillende elementen en partijen. Samenwerken met een galerie betekent vaak verkopen via de galerie en het betalen van een commissie. Tentoonstellen betekent in dialoog gaan met de curator, organisator en kunstenaar. 

In dit artikel geven we je een beter inzicht over die verschillende aspecten van tentoonstellen en bespreken welke actoren er gemoeid zijn, welke type contracten er circuleren, welke prijzen er worden gehanteerd en welke verzekeringen je kan afsluiten. 

Na het lezen van dit artikel ben je beter gewapend om in gesprek te gaan met de uitbater van de galerij, de curator of de kunstenaar.

Over wie hebben we het precies wanneer we spreken over de kunstenaar, de handelaars, galeries of curatoren? Om een tentoonstelling op poten te zetten, spelen vaak verschillende actoren mee in het verhaal. Hieronder bespreken we wat de verschillende actoren precies doen en vanuit welk statuut ze werken:  

• Kunstenaar (scheppend/beeldend)

Besef dat je als kunstenaar moet nadenken over het type statuut het beste bij je past. Vaak zul je, al dan niet op vraag, kunst tentoonstellen met de bedoeling om te verkopen.

Als je regelmatig werk verkoopt, zou je jezelf mogelijk moeten registreren als zelfstandige, ofwel in hoofd- of bijberoep. Dit geldt ook voor kunstenaars die hun kunstwerken met tussenpozen verkopen.

Lees zeker ons artikel over het zelfstandigenstatuut.

Over het algemeen geldt dat de verkoop van kunstwerken onderhevig is aan btw en dat kunstenaars hun belastingverplichtingen moeten nakomen. Weet dat je soms een verlaagd btw-tarief kunt toepassen op de factuur van je verkochte werk.

• Galerie/Organisator 

Dit gaat om de onderneming die de tentoonstelling aanbiedt (al dan niet met het oog op verkoop van de werken). Soms gaat het om een sporadische tentoonstelling, soms is het een galerie of een residentie, of een school.

De galerie/organisator die een aparte rechtspersoon is, wordt vertegenwoordigd door een natuurlijke persoon die handelingen stelt voor de galerie/organisator. De kunstenaar of kunstenaars zullen waarschijnlijk in contact staan met die natuurlijke persoon die de galerie of organisator ondersteunt.

Organisaties (vzw’s, kunstgaleries, etc.) die zich verbinden om werk tentoon te stellen en/of een tussenkomst te verlenen bij de verkoop zijn in de regel btw-plichtige.  

Organisatie die vallen onder de voorwaarden van art. 44§2,9° WBTW kunnen in principe vrijgesteld zijn van btw. Het gaat om de volgende voorwaarden:

• De organisatie gaat uit van een instelling die erkend is door een bevoegde overheid 
• De ontvangsten dienen uitsluitend om de kosten van de organisatie te dekken

• Curator

Wie is die curator? En wat doet de curator?

Lara Staak verwoordt het als volgt: “Een curator kiest werken uit, geeft kunstenaars de opdracht om aan de hand van een bepaalde invalshoek nieuw werk te ontwikkelen, bepaalt de volgorde en voorziet de werken van een overkoepelend kader (al dan niet thematisch).” 

De curator voert deze opdracht uit voor de organisator, soms als werknemer, soms als zelfstandige. Het is belangrijk dat op voorhand duidelijke afspraken worden gemaakt over de taken van de curator, maar ook over de communicatie tussen de curator en de kunstenaar(s)

De taken van een curator kunnen variëren afhankelijk van de context (soort tentoonstelling, locatie en de instelling die de tentoonstelling). De volgende type taken komen het meeste voor:

1. Selectie van kunstwerken. 
2. Organisatie en planning
3. Communicatie met kunstenaars
4. Tekstuele inhoud
5. Educatieve programma's
6. Samenwerking
7. Publieksbetrokkenheid

Alle partijen: kunstenaar(s), galerie en curator moeten op voorhand goed afspreken rond: de layout van de tentoonstelling, het opstellen van een tijdschema en het coördineren van logistieke aspecten zoals transport en verzekering. Het is daarom aangeraden om te werken met een tentoonstellingsovereenkomst. Waarbij er duidelijkheid wordt geschept over wie wat doet. 

Bezoek zeker onze pagina over contracteren voor meer informatie over het onderhandelingsproces.

Vaak worden verschillende overeenkomsten door elkaar gebruikt, of biedt men verschillende overeenkomsten aan. Hieronder overlopen we de meest voorkomende overeenkomsten: 

Tentoonstellingsovereenkomst 

Dit is een overeenkomst die de uitwerking/concretisering van een tentoonstelling voor ogen heeft. Zowel voor de organisator als de kunstenaar is het van groot belang om samen te zitten en na te denken over de verschillende aspecten zoals: het werk, de tentoonstellingsmodaliteiten, etc.  

Hier vind je meer informatie over de tentoonstellingsovereenkomst.

Bruikleenovereenkomst  

Deze overeenkomst wordt gebruikt om werk uit te lenen. Hierbij zal de uitlener (de eigenaar van het kunstwerk) aan de organisator (galerie/organisator) het werk uitlenen.

Opgelet: Een bruikleenovereenkomst houdt in dat men werk uitleent zonder er een vergoeding voor te verwachten  

Hier vind je meer informatie en een modelovereenkomst.

Creatieopdracht 

Als je een opdracht krijgt om iets te creëren is het belangrijk om te weten wat je moet afspreken over de vergoeding en de auteursrechten ervan. Hier vind je meer informatie.

Koop-verkoopovereenkomst 

Een koop-verkoopovereenkomst gaat over de overdracht van eigendom van een goed tussen partijen tegen een geldsom.  

Bijv. Je verkoopt een kunstwerk. Op het moment van koop-verkoop zal de overdracht van eigendom van het kunstwerk van de ene partij naar de andere partij gaan.  

Dit houdt in dat wanneer de koop-verkoop voltrokken is, de risico’s mee overgaan naar de koper. Met andere woorden, op het moment van koop-verkoop, is de oude eigenaar niet meer verantwoordelijk voor het verkochte goed (tenzij anders is afgesproken) zoals hij/zij was voor het verkopen van het kunstwerk.  

Hier vind je meer informatie.

Certificaat van echtheid 

Wil je als koper zeker zijn van de oorsprong van een werk, vraag dan een certificaat van echtheid aan. Dit certificaat waarborgt de originaliteit en de authenticiteit van het kunstwerk.   

Het bevat de beschrijving van het kunstwerk met foto en wordt ondertekend door de maker. De galeriehouder, als hij tussenkomt in de verkoop, ondertekent het certificaat ook. 

Hier vind je meer informatie.

Overeenkomst met de curator 

In de sector wordt er vaak gewerkt met een curator. De curator werkt vaak samen met de exploitant van een expositieruimte en een kunstenaar of kunstenaars. De vraag is op welke wijze deze partijen samenwerken. Om zeker te zijn dat de curator weet wat er verwacht wordt, moeten de volgende aspecten zeker aan bod komen in de overeenkomst:  

• Duur van de samenwerking 
• Taken van de opdrachtgever 
• Vergoeding van de curator en onkosten 
• Publiekswerving, communicatie en ontsluiting van de tentoonstelling 
• Concurrentie en vertrouwelijkheid 

Consignatieovereenkomst 

De consignatieovereenkomst wordt gebruikt tussen kunstenaar en tussenpersonen bij de verkoop van kunstwerken. Deze overeenkomst gaat over werken tentoon te stellen met het oog op verkoop. 

De modaliteiten van deze overeenkomst verschillen naargelang het gaat om een samenwerking van lange of korte duur. Zo kan overeengekomen worden dat de galeriehouder gedurende een bepaalde periode een werk moet hangen in zijn publieke ruimte. Men kan ook een overeenkomst sluiten die loopt tot opzeg door een der partijen.  

In de consignatieovereenkomst worden afspraken gemaakt over:  

• de duur van het ter beschikking stellen van de kunstwerken.  
• de verkoopprijs en het commissieloon van de tussenpersoon.  
• de facturatie aan de koper.  
• het transport en de verzekering van het kunstwerk.  
• eventuele bijzondere voorwaarden.  

Als het programma van een tentoonstelling wordt uitgewerkt kan de galerie/organisator ervoor kiezen om te werken met bestaand werk en/of opdrachtwerk. Opdracht houdt in dat de kunstenaar nieuw (nog niet bestaand) werk maakt in opdracht van de galerie/organisatie.

De keuze om al dan niet te werken met bestaand werk heeft een impact op de overeenkomst.  

Nieuw werk? 

Als je als kunstenaar de opdracht krijgt om nieuw werk te maken, moet je met de galerie/organisatie de volgende punten bespreken:

• productiebudget en -modaliteiten
• vergoeding voor de uitvoering van het werk 
• wie de eigenaar wordt van het werk

Hoeveel is jouw werk waard? Wie bepaalt deze waarde? Wanneer is een werk te duur of te goedkoop? Hoeveel verdien je per uur? Hoeveel willen klanten betalen?  

Er bestaan verschillende methodes, stappen en strategieën om een prijs te bepalen. Hier vind je meer info.

Ben je bewust van alle mogelijke risico’s die jouw onderneming of project loopt? Of gaat het gesprek plotseling over wie de verzekeringen moet sluiten? Wil je er meer over weten? Cultuurloket heeft een heel luik ontwikkeld rond verzekeringen in kader van tentoonstellingen. Zo kan je wat leren over: 

• Verzekering permanente tentoonstelling
• Verzekering tijdelijke tentoonstelling
• Verzekering tijdelijke tentoonstelling “nagel tot nagel” (incl. transport)

In dit artikel hebben we de volgende overeenkomsten besproken 

• Tentoonstellingsovereenkomst 
• Creatieopdracht 
• Bruikleenovereenkomst 
• Certificaatmodel 
• Koop-verkoopovereenkomst 

Cultuurloket deze overeenkomsten omgezet naar modelovereenkomsten die je kan invullen. 

Bekijk ook ons webinar over contracteren.