Het uiterlijk van een product (bv. een kledingstuk, juweel, handtas, meubel, auto, …) kan beschermd zijn als tekening of model.
Tekeningen en modellen moeten gedeponeerd zijn om beschermd te zijn (hoewel ook niet-geregistreerde tekeningen en modellen gedurende drie jaar beschermd zijn tegen namaak). Gedeponeerde tekeningen en modellen kun je vinden op www.boip.int.
Heb je toestemming nodig om de tekening of het model te gebruiken?
De eigenaar van een tekening of model kan zich verzetten tegen het gebruik van een “voortbrengsel” waarin de tekening of het model is verwerkt of waarop de tekening of het model is toegepast of dat dezelfde algemene indruk wekt. Daarmee wordt in de eerste plaats bedoeld dat je geen kledingstuk, juweel, handtas, meubel, auto, … mag maken of verkopen dat gelijkt op de gedeponeerde tekening of het gedeponeerde model.
Het is niet evident dat de houder van het recht op de tekening of het model zich ook kan verzetten tegen het gebruik van de tekening of het model in een schilderij, beeldhouwwerk, film enz. Hij kan dat wel, of hij kan een schadevergoeding vorderen, in geval van onrechtmatige daad. Dat wil zeggen wanneer er sprake is van een fout die hem schade toebrengt (artikel 1382 burgerlijk wetboek).
In geval van conflict tussen een eigenaar van een tekening of model en een kunstenaar die de tekening of het model in zijn werk gebruikt, zullen de rechten van de eigenaar afgewogen worden tegen de vrijheid van artistieke expressie (onderdeel van de vrijheid van meningsuiting) van de kunstenaar.
De zaak Darfurnica
Nadia Plesner had in een schilderij (geïnspireerd op Guernica) aangeklaagd dat de media veel meer aandacht hebben voor de belevenissen van filmsterren dan voor serieuze zaken, zoals het conflict in Darfur en de dramatische gevolgen daarvan.
In haar schilderij is een mager zwart jongetje te zien met een handtas van Louis Vuitton. Louis Vuitton was daar niet blij mee en dagvaardde Nadia Plesner voor de rechtbank in Den Haag, die haar in januari 2011 veroordeelde tot betaling van een dwangsom van 5.000 euro per dag dat ze inbreuk maakte op de rechten van Louis Vuitton. De kunstenaar vocht deze beslissing aan en op 4 mei 2011 besliste dezelfde rechtbank dat de bescherming van haar artistieke vrijheid zwaarder woog dan de rechten van Louis Vuitton.
De overwegingen van de rechtbank zijn interessant: ze hield er rekening mee dat de afbeelding van de handtas functioneel en proportioneel was, dat de intentie van Plesner niet was om in commerciële zin mee te liften op de bekendheid van Louis Vuitton, dat ze de bekendheid van Louis Vuitton enkel gebruikte om haar maatschappijkritische boodschap kracht bij te zetten, dat ze niet suggereerde dat Louis Vuitton betrokken zou zijn bij de problemen in Darfur, dat het onwaarschijnlijk was dat het publiek na het zien van het schilderij zou denken dat Louis Vuitton bij de problemen in Darfur betrokken is, en dat de omstandigheid dat de handtassen van Louis Vuitton een grote bekendheid genieten meebrengt dat Louis Vuitton dergelijk kritisch gebruik moet kunnen verdragen. Meer informatie over deze zaak vind je hier.
Waar kun je toestemming krijgen?
Als je toestemming (of een vergoeding) wil krijgen voor het gebruik van een tekening of model, contacteer je de eigenaar of licentiehouder (of de lokale fabrikant of distributeur). De gegevens van de eigenaar of de eventuele licentiehouder voor België kun je vinden op de site van het BBIE.
Praktische gids voor contracten en contractuele clausules inzake intellectueel eigendomsrecht
De FOD Economie heeft ook een praktische gids voor contracten en contractuele clausules inzake intellectueel eigendomsrecht.